Grote impact kerstbrand atelier L'hoëst

SOEST/SOESTERBERG Het zijn kille en summiere gegevens op het brandrapport van 26 december 1959: uitslaande brand Kolonieweg 19. Straffe zuidwesten wind, regen, nat wegdek. Object: met riet gedekte villa waarin gevestigd schildersatelier.

Jan van Steendelaar

Op die Tweede Kerstdag zestig jaar geleden, werd, zoals zijn weduwe zegt, een enorm stuk weggeslagen uit zijn leven. Het leven van kunstschilder Engelbert L'hoëst, de bewoner van de villa Pictura. Deze brandde met nagenoeg de complete inboedel, waaronder kostbare schilderijen, tot de grond toe af. Het trieste was dat de bewoners afwezig waren.

Zij bezochten in de Achterhoek een galerie. Daar kregen ze telefonisch te horen dat de villa op de Eng aan de rand van wat nu het Rinke Tolmanpad is, in brand stond. Bij thuiskomst de volgende dag troffen ze nog slechts enkele manshoge brokkelmuurtjes en de schoorsteen aan, de laatste resten van de villa in landhuisstijl.

Toen de brandweer met twee bluswagens aankwam, beschikte ze maar over de helft van de normale slagkracht, want drie maanden eerder, op 16 september, was bij de brand in de brandweerkazerne (!) de nevelspuit verbrand die vier stralen had kunnen geven.

INBOEDEL Alsof het verlies van villa Pictura al niet een ramp genoeg was, bleek dat van de inboedel nauwelijks iets gered had kunnen worden. Ook alle antiek ging verloren, erfenis van de vorige bewoner, de leermeester van L'hoëst, Alexander Sleeswijk. Een ijzeren haardscherm overleefde, hoewel aangetast, de brand en wordt nog steeds als zodanig gebruikt, als herinnering aan die fatale kerstnacht. Ook een enkel meubelstuk kon nog naar buiten worden gehaald, waaronder een secretaire. Een buurtbewoner ontfermde zich erover. Pas jaren later zag L'hoëst de secretaire terug bij de man die het na de brand mee naar huis had genomen. ,,Dat kastje is eigenlijk nog van mij", merkte L'hoëst op. ,,Ja", was het antwoord gevolgd door de onverwachte reactie: ,,maar het staat hier nu al zo lang, dat het eigenlijk wel van ons is."

SCHUURTJE Hoewel de brandweer voor een hopeloze taak stond tegen de enorme vuurzee, slaagde ze er wel in het schuurtje achter de villa te behouden. Het werd gebruikt voor opslag van schilderijen die voor exposities en verkoop bestemd waren. Een groot verlies was het dat van het vaak zo van heldere kleuren doorleefde werk uit de productieve jaren vijftig relatief weinig bewaard is gebleven. Het verlies daarvan ten spijt, bleven de in het schuurtje opgeslagen werken onbeschadigd.

Letterlijk alles waren de bewoners kwijt. Tijdelijk onderdak kregen ze bij een buurtbewoner waar ze konden bijkomen van de traumatische ervaring. Toch heeft de kerstbrand van de in december 2008 overleden L'hoëst hem nooit losgelaten. Die brand is hem jarenlang blijven achtervolgen. Als hij zijn kleinkinderen op bezoek had en een eindje met hen ging rijden, zei hij altijd: ,,Zullen we even langs de Eng gaan?" Daar, op de kale plek waar villa Picture had gestaan, kroop hij dan onder het prikkeldraad door, omarmde een boom die er stond en zei dan: ,,Die heb ik nog geplant." Het was echt zijn plekje.

TWEEDE SCHILDERLEVEN Toen hij in 1990 een huis kocht in Soesterberg en weer volop ging schilderen, gebeurde het vaak dat hij in een gesprek zei: ,,Wacht eens, dat pak ik wel even." Om te vervolgen: ,,O nee, dat is ook verbrand." De brand heeft op zijn tweede schildersleven veel invloed gehad. Er kwam een tijd lang veel meer oranje in zijn schilderijen voor. Onno Maurer, directeur van Museum Flehite in Amersfoort dat regelmatig in exposities veel aandacht besteedt aan het werk van L'hoëst, denkt dat hieruit blijkt dat hij beïnvloed is door vuur. ,,Dit zijn de kleuren van vlammen." Bij de schilderijen die nu in Flehite hangen in het kader van de expositie 'Engelbert L'hoëst 100' hangen ook werken die hij uit zijn herinnering heeft gemaakt van schilderijen die bij de brand verloren zijn gegaan.

Het immense verdriet door de brand en het verlies van zoveel spullen en herinneringen werd nog versterkt door de starre houding van de gemeente. Die weigerde een vergunning af te geven om op dezelfde plek een woning te bouwen. In die tijd had het gemeentebestuur een Groot Soest voor ogen met een stadscentrum op de Eng en een weg er dwars doorheen. Daarvoor moesten ook huizen in het gebied van de Kolonieweg en de Parklaan wijken. Villa Picture was in de visie van het gemeentebestuur een mooie eerste stap doordat die niet meer opgekocht hoefde te worden.

Bij de huizen die zouden moeten verdwijnen, was ook de vrijstaande woning van de bekende auteur-bioloog Rinke Tolman. Hoewel hij en zijn vrouw Käthe Mussche als echte buitenmensen zich er fel tegen verzetten en zij steun kregen van talloze inwoners die de gemeente grootheidswaanzin verweten en tegen de grootsteedse plannen waren, moesten zij hun huis verlaten. Zij werden in een flat gezet, zo voelde het waarvan zij zelf zeiden dat ze er opgesloten waren. Ze hebben er niet lang gewoond en overleden kort na elkaar.

Het huis staat er nog steeds. De Eng-plannen gingen als maatschappelijk onhaalbaar de prullenbak in. Tot grote woede van niet alleen L'hoëst die elk jaar met kerst aan de brand werd herinnerd maar ook aan het feit dat de gemeente hem en anderen ten onrechte verdreven van de plek die hen zo lief was.